Ağız temizliği için kullanılan plak uzaklaştırmadaki asıl görevi gören diş fırçaları geçmişten günümüze birçok farklı şekilde evrilmiş ve günümüzdeki halini almıştır. Eski zamanlarda dişlerin mekanik olarak temizliği hayvan kemikleri, kuş tüyleri,kirpi dikenleri ve günümüzde de misvak olarak kullanılan lifli ağaçların dallarının ısırılıp liflerine ayrılması şeklinde kullanılan temizlik çubukları ile sağlanıyordu. Lifli ağaç dallarından ilk fırçayı M.Ö. 3500' lü yıllarda Babil uygarlığı kullanmış ve zamanla aroma içermesi, dişi koruyucu doğal özellikte olması sebebiyle çoğu toplumlarca benimsenmiştir ve günümüzde de kullanımı devam etmektedir. Daha sonraları at kılı, domuz kılı gibi doğal yöntemlerle üretilmeye başlanan diş fırçaları maliyetinin yüksek olması ve bakteri birikiminin fazla olmasıyla yerini sentetik fırçalara bırakmıştır. Amerikan iç savaşlarında ve 2. Dünya Savaşı’nda Amerikan askerlerine sentetik fırçaların kullanılma talimatı verilmesiyle fırça kulllanımı zamanla halk arasında da yayıldı ve rutin temizlikte kullanılan bir ajan haline geldi.
Günümüzde ise diş fırçaları artık yanımızda taşıyabildiğimiz pratik bir temizlik aracı olarak kullanılmaktadır. Sanayileşmenin artmasıyla fırçalar bir çok farklı seçenekle karşımıza çıkmaktadır. Diş fırçaları kıllarının boyut şekil sayısı dizilimi ve sertliği açısından farklılık gösterir. Her kişi için ideal fırça seçimi farklıdır hastaların ideal fırça seçimi için hekimine başvurmasında fayda vardır. Genel olarak orta veya yumuşak sertlikte fırça önerilmekle birlikte kişinin fırçalama alışkanlığına ve şekline göre bazı durumlarda hastalara ekstra yumuşak sertlikte fırça önerilebilir. Fırça kıllarının çapı ne kadar azalırsa o kadar yumuşak; ne kadar artarsa fırça o kadar sert olur.
Ayrıca fırça kılları doğal ve sentetik olarak iki farklı şekilde üretilmektedir. Doğal olan fırça kılları domuz kılından elde edilirken sentetik olanlar naylondan üretilmektedir. Doğal fırçalar enzimatik olarak daha erken yıkıma uğradığından çabuk aşınırken yapay kıllar daha elastik ve dayanıklı olmakla birlikte boyutlarının standardize edilebilmesi de daha kolaydır. Bu gibi sebeplerle günümüzde genelde polimer yapılı sentetik fırçalar üretilmektedir.
Diş Fırçası Seçiminde Nelere Dikkat Edilmelidir?
İdeal fırça seçiminde fırça kılları dışında sapının ergonomik oluşu ve boyutu da önemlidir. Fırça sapı avuç içinin rahatça kavrayacğı uzunluk ve genişlikte olmalıdır. Fırça başının büyük olması ağza sığması konusunda sıkıntı yarattığı gibi özellikle öğürme refleksi olan hastalarda büyük dezavantaj sağlamaktadır. Fırça başının boyutunun küçük olması ise her yere ulaşım konusunda fayda sağlarken fırçalama süresini uzatmaktadır. Bazı fırça başlarının arka kısmında dil temizliği için tasarlanmış tırtıklı plastik yüzeyler bulunmaktadır. Ayrıca dil temizliği için özel dil temizleme aparatları da üretilmektedir. Fırçalama sonrası dil de arkadan öne doğru süpürülerek temizlenmelidir. Dişlerin temizliği kadar dil temizliği de önemlidir çünkü ağız kokusunun başlıca sebeplerinden biri dil üzerinde oluşan dil pasıdır.
İdeal bir diş fırçasında fırça kılları her biri 5-12 dikey kıl kümesinden oluşan 3-4 sıra kıl kümesinden oluşur ve bu fırça kılları 0,2 mm çapında, 10 mm uzunluğunda uçları yuvarlatılmış olmalıdır.
Ortodonti tedavisi gören hastalarda braket ve tellerinin aralarının temizlenebilmesi için geliştrilmiş arayüz fırçaları bulunmaktadır. Bu arayüz fırçaları nispeten daha sert olmaktadır. Ayrıca hem braket çevresinin temizliği hem de dişlerin diş etine bakan kısımlarının temizliği için geliştirilmiş V şekilli ortodontik fırçalar bulunmkatadır. Ortodonti tedavisi gören hastalarda tek başına diş fırçası kullanımı kesinlikle yeterli değildir. Arayüz fırçası kullanmama durumunda braketlerin çevresinde oluşan plak birikimi zamanla renklenme ve çürüklere sebebiyet vermektedir.
Elektrikli diş fırçaları manuel fırçalamada yapılması gereken ileri geri,sirküler ya da eliptik hareketleri yaparlar. Elektrikli diş fırçası kullanan bireyler fırçayı diş yüzeyine dik şekilde tutmalı ve fırça boyu atlayarak dişlerin tüm yüzeylerinin temizliğini sağlamalıdır. Elektrikli diş fırçalarının doğru ve etkin bir manuel fırçalamadan hiç bir üstünlüğü bulunmamaktadır. Ancak özellikle mental problemli bireyler,yatalak hastalar ve hareket kapasitesi sınırlı kişiler ile fırçalama alışkanığı zayıf olan ancak fırçalama alışkanlıgı kazanmak isteyen kişilerde motivasyon amaçlı elektirikli diş fırçası kullanımı uygun görülmektedir.
Etkin bir ağız temizliği için en önemli unsur dişlerin fırçalanma şeklidir. Her bireyin dişlerin tüm yüzeyini kapsayacak şekilde kendi sıralamasını benimseyip sistematik bir fırçalama yapması fırçalama açısından pratiklik kazandıracaktır. Bu doğrultuda alt ve üst çene dişleri kesinlikle ayrı ayrı fırçalanmalıdır. Fırça dişetine doğru 45 derece açı ile yarısı diş, yarısı dişetine gelecek şekilde yerleştirilmelidir. İleri geri, dairesel ve titreşim hareketi yapılarak her yüzey 10-15 saniye süreyle fırçalanıp, fırçalanmayan yüzeye doğru bir fırça boyu atlayarak ilerlenmelidir. Fırçalama ne çok hafif ne çok sert olmalıdır. Uygulanacak basıncın dişetini hafif beyazlatması yeterli olacaktır. Bu şekilde önce dişlerin dudaklara ve yanaklara bakan dış kısımları ile dil ve damağa bakan iç kısımları fırçalanmalıdır. Alt ve üst ön dişlerin iç kısımları fırçalanırken fırça kıllarının daha etkin kullanılabilmesi için fırça dikey konumlandırılıp dişetinden dişe doğru süpürme hareketi yapılmalıdır. Çiğneme yüzeylerine gelince girinti çıkıntıların temizlenebilmesi için nispeten daha sert bir şekilde ileri geri hareketlerle fırçalama yapılmalıdır. En son dilin de arkadan öne doğru fırçalanması ile fırçalama işlemi bitirilir.
Diş fırçası dişlerin toplam yüzey alanının yaklaşık %30-35lik kısmına erişememektedir. Etkin bir temizlik ancak arayüz temizliği ile sağlanabilir. Arayüz temizliği için ise diş ipi veya arayüz fırçası kullanılmalıdır.
Günde en az iki kere etkin fırçalama yapmayı, fırçanızı 2 ayda bir yenilemeyi ve 6 ayda bir düzenli diş hekimi kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyiniz. Unutmayın; sağlık ağızda başlar! Sağlıklı günler dilerim.
Dt. Büşra Gürocak / Bursa